دلایل روی آوردن مردم به سمت کالای قاچاق
قاچاق لوازم‌یدکی در بازار به‌حدی زیاد شده که تشخیص اصل یا تقلبی‌بود قطعات برای مصرف‌کنندگان مشخص نیست. به‌طوری که هم‌اکنون برای انواع خودروهای پراید و پژو که بالاترین تیراژ را در کشور دارند، لوازم‌یدکی با چند قیمت و کیفیت مختلف وجود دارد. بدون شک یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش لوازم‌یدکی قاچاق و تقلبی در بازار افزایش تقاضای این محصولات و گرانی این محصول در کشور است، به‌طوری که قیمت لوازم یدکی تولید داخل در سال‌جاری به دلیل افزایش هزینه‌های تولید ۳۵درصد افزایش یافته است. محصولات قاچاق و تقلبی در سایه نبودنظارت سازمان‌های متولی در فروشگاه‌ها و سایت‌های مجازی با تغییر بسته‌بندی و درج برچسب کالای با کیفیت ایرانی به فروش می‌رسد؛ بنابراین مصرف‌کنندگان از طرفی به دلیل ارزانی و از طرف دیگر به دلیل ناآگاه‌بودن نسبت به مشخصات لوازم‌یدکی اصل به خرید این محصولات اقدام می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد گردش مالی کالاهای تقلبی در حوزه لوازم‌یدکی خودرو حدود سه‌میلیارد دلار است که در شرایط فعلی کشور که با بحران ارزی روبه‌رو است عدد بزرگی است.
راه تشخیص کالای تقلبی از اصل
با وجود تقاضای زیاد و حجم عظیم بازار لوازم یدکی خودرو، بسیاری از سودجویان از فرصت استفاده و اقدام به کپی‌برداری از قطعه‌سازان کرده‌اند به‌طوری‌که هم‌اکنون تشخیص لوازم یدکی تقلبی از اصل کاری بسیاری دشوار است. با این حال قطعه‌سازان داخلی برخی راهکارها را برای کمک به مشتریان پیشنهاد داده‌اند که از آن جمله می‌توان به نشان استاندارد روی کالا و تایید اصالت آن از طریق سامانه استاندارد، درج هولوگرام رسمی شرکت تولیدکننده، توجه به بارکد روی کالا و تطبیق اصالت آن از طریق برنامه بارکدخوان، بررسی ظاهر قطعه، توجه به بسته‌بندی محصول، خرید از مراکز معتبر، نوع جوشکاری، نوع پرچ‌کاری، نوشتار روی قطعه، آلیاژ به‌کاررفته در قطعه و استعلام قطعه خریداری‌شده از طریق سامانه ۵۰۰۰۱۸۳۱۰ و ۳۰۰۰۳۱ اشاره کرد. از سوی دیگر حدود ۱۰هزار فروشنده عضو اتحادیه سراسری لوازم یدکی خودروی کشور هستند که ۷۵۰۰فروشنده جواز کسب رسمی دارند. به همین دلیل مردم باید اجناس و قطعات یدکی خودروی خود را تنها از این فروشندگان تامین کنند چون با توجه به سختگیری اتحادیه مربوط و نظارت شدید روی آنها و همچنین قوانین سختگیرانه این فروشگاه‌ها جنس قاچاق و تقلبی عرضه نمی‌کنند. گفتنی است در صورتی که فروشنده‌ای جنس قاچاق و تقلبی به فروش برساند پس از شکایت مشتری علاوه‌بر پرداخت هزینه و تحویل یک قطعه باکیفیت به خریدار جریمه نیز می‌شود.
کشورهای صادرکننده
ابتدا گفته می‌شد کالاهای تقلبی به‌صورت چمدانی به کشور وارد می‌شود اما پرسش اصلی این است که یک واردکننده چگونه هزار لنت و صفحه‌کلاچ و دیسک را همراه خود می‌آورد؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد اغلب کالاهای تقلبی مربوط به کشور چین است. این سفارش محصول توسط برخی تجار ایرانی به شرکت‌های چینی داده می‌شود و آنها پس از ساخت به‌طرف قرارداد خود تحویل می‌دهند. این در حالی است که انتقاد از کیفیت قطعات چینی در سال ۹۴ آن‌قدر بالا گرفت که برخی مقامات چینی در یک ویدئو مردم ایران را مخاطب خود قرار دادند و اعلام کردند تجار ایرانی هر سفارشی که داشته باشند، تحویل می‌دهیم و خواست کشور چین این نیست که کالای بی‌کیفیت تولید کند. بااین‌حال تفاسیری که از کالای قاچاق در بازار می‌شود محدود به خودروهای خارجی نیست و خودروهای ایرانی نیز در اغلب قطعات با نمونه‌های تقلبی مواجه هستند. برخی بر این باورند که کالاهای قاچاق فقط مربوط به کشور چین بوده اما این‌همه ماجرا نیست. لوازم‌یدکی تقلبی خودرو از کشورهای ترکیه، تایوان، عراق و امارات تأمین می‌شود، البته با این تفاوت که لوازم‌یدکی ترکیه و تایوان از اجناسی که عمدتا از امارات و عراق وارد کشور می‌شود از کیفیت بالاتری برخوردارند اما به‌دلیل این‌که از طریق قاچاق وارد کشور می‌شود و حقوق و عوارض دولتی را نمی‌پردازند به اقتصاد کشور ضربه می‌زند. قبل از تحریم نیز کشورهای چین، ژاپن، کره‌جنوبی و آلمان به ایران لوازم‌یدکی خودرو صادر می‌کردند.
چگونگی عرضه کالای تقلبی
اگر سری به فروشگاه‌های اینترنتی بزنید متوجه انبوه کالاهایی خواهید شد که به اسم باکیفیت عرضه می‌شوند اما مشاهده نظر کاربران نشان می‌دهد این کالا برخلاف آنچه گفته‌شده از کیفیت لازم برخوردار نیست و مصرف‌کنندگان از خرید خود ناراضی هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد قاچاقچیان و سودجویان با جعل بسته‌بندی، برچسب هولوگرام، نوارچسب، نایلون منقوش و سایر اقسام برچسب شرکت‌ها و قطعه سازان داخلی اقدام به کلاهبرداری کرده و از این طریق صاحب سودهای هنگفتی نیز می‌شوند. کارشناسان راهکارهای زیادی را برای جلوگیری از قاچاق این محصولات به کشور پیشنهاد می‌کنند به‌طوری‌که آنها معتقدند می‌توان با اجرایی کردن طرح شناسه کالا روی کاغذ، لوازم‌یدکی باارزش واقعی خود به دست خریدار می‌رسد و جلوی سودجویی در کشور گرفته خواهد شد.
گردش مالی
حجم بازار لوازم‌یدکی خودرو در کشور حدود ۵/۱۱میلیارد دلار است که با توجه به شیوع بیماری کرونا و راکدشدن بازار لوازم‌یدکی در کشور از این میزان طی یک‌سال اخیر کاسته شده است، با این حال کارشناسان معتقدند سه‌میلیارد دلار آن مربوط به کالاهای قاچاق و تقلبی است. در حال حاضر ۵تا۱۰درصد قطعات موجود در بازار تقلبی و حدود ۲۰درصد قطعات نیز بی‌کیفیت هستند. براساس آخرین آمارها اعلامی توسط ستاد مبارزه به قاچاق کالا و ارز طی سال‌های اخیر میزان قاچاق قطعه و لوازم‌یدکی خودرو به کشور افزایش داشته است. سال۹۵ در حدود یک میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار قطعه و لوازم‌یدکی قاچاق وارد کشور شده است؛ سال۹۶ این رقم به حدود یک میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار رسید و سال۹۷ و با شروع تحریم صنعت خودرو، رقم قاچاق قطعه از ۲میلیارد دلار فراتر رفت. سال۹۸ نیز ۲میلیارد و ۴۰۰میلیون دلار قطعه قاچاق وارد کشور شده است. در این میان در پنج‌ماه سال۹۹ میزان قاچاق قطعه طبق برآوردها یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار بوده است. برخی کارشناسان معتقدند کالاهای بی‌کیفیت از مبادی رسمی به‌صورت خلاف‌اظهاری وارد می‌شود که البته این خلاف‌اظهاری نه‌تنها در واردات لوازم‌یدکی خودرو مصداق دارد بلکه در بخش‌های دیگر واردات نیز به‌چشم می‌خورد.
دلایل روی‌آوردن مردم به سمت کالای قاچاق
لوازم یدکی به کار برده‌شده در خودرو در ایمنی این وسیله و امنیت جانی سرنشین آن نقش مهمی دارد اما گران‌شدن این لوازم، موجب‌شده برخی با سوءاستفاده از این موقعیت، کالاهای تقلبی را به جای لوازم یدکی اصلی به فروش رسانده و موجب ضرر و زیان جانی و مالی برای مصرف‌کننده شوند. برخی فعالان بازار که به عرضه کالاهای تقلبی در بازار اقدام می‌کنند معتقدند شرایط اقتصادی مردم باعث‌شده به کالاهای ارزان‌تر رو بیاورند اما نکته قابل‌توجه اینجاست که بررسی خبرنگار ما نشان می‌دهد بسیاری از خریداران این کالاها را به نام «شرکتی» دریافت می‌کنند و از قیمت اصلی آن اطلاع ندارند. در حال حاضر اجناس بی‌کیفیت و تقلبی به‌طور متوسط بین ۲۰تا۳۰درصد نسبت به اجناس اصلی ارزان‌تر هستند و مصرف‌کنندگان با خرید این لوازم بعد از چند ماه با خرابی قطعه تقلبی مجبور هستند دوباره قطعه موردنظر را تامین کنند.
با این حال اگر مردم آگاهی کافی از قیمت این محصولات داشته باشند طبیعتا با توجه به این که قطعه تقلبی فقط ۲۰درصد از لوازم یدکی اصلی ارزان‌تر است خریداران مبادرت به خرید جنس اصل می‌کنند. از سوی دیگر برخی استقبال مردم از لوازم یدکی قاچاق به این دلیل است که این لوازم داخل کشور به‌سختی پیداشده و کمبود شدیدی در کشور وجود دارد به طوری که حتی این کالاها در کشور ارزان نیستند و واردکننده آن را ارزان به دست مشتری نمی‌رساند البته این امر مخصوص قطعاتی است که مصرفشان در کشور کم است(مانند شاسی و گلگیر) که معمولا به‌صورت مسافری یا کولبری وارد می‌شود. تقلب در بازار لوازم‌خانگی محدود به خودروهای خارجی نیست و جالب اینجاست که خودروهای داخلی نیز از لوازم تقلبی زخم خورده‌اند. به طوری‌که اکنون در بخش‌های ایمنی خودرو مانند لنت و مواردی از این قبیل که امنیت اصلی خودرو را تشکیل می‌دهد در بازار انواع مختلفی دارند که در سایه کمبود نظارت فعالیت آنها گسترده‌تر شده است.
